Vojni satovi Drugog svetskog rata

[skydrummer]

Tekst koji sledi nastao je kao rezultat velikog ličnog interesovanja za istoriju i satove. Za pisanje teksta korišten je velik broj izvora, značajan deo teksta je u velikoj meri izmenjen, dopunjen, dodatno prokomentarisan, obogaćen velikim brojem fotografija ( koje su sve preuzete ), tako da se verovatno može tretirati kao autorski tekst. Tekst ovake koncepcije i obima ne postoji niti na ovom niti na bilo kom drugom stranom forumu, blogu itd., ta činjenica je sama po sebi za mene bila dovoljan motiv. Tekst je namenjen svim ljubiteljima istorije i starih, u ovom slučaju vojnih, satova. Pisan je tako da bude jasan i razumljiv svima, bez obzira na časovničarsko predznanje. Iz tog razloga ne obiluje suvišnim, za mnoge zamornim, tehničkim podacima, detaljima, crtežima itd. Sama tema je veoma obimna i zahevna , nekoliko vrhunskih knjiga je napisano na ovu temu, tako da naravno da mnogo toga nije rečeno. Tekst obiluje fotografijama satova ali to je opet manji deo onoga što je proizvedeno. Nadam se da će ova mini baza fotografija s jedne strane dočarati raznovrsnost pomenutih satova a sa druge strane pomoći nekom ko poseduje takav sat ( ili planira da ga kupi ) da ga prepozna, identifikuje i shvati kakvo blago zapravo poseduje.

Uvod

Jedna od prvih stvari koju je novopridošla vlast (1933 god.) u Nemačkoj uradila jeste revizija odnosno poništenje Versajskog mirovnog ugovora iz 1919 godine a to je učinjeno time što je 1935 god. donet zakon koji je omogućio stvaranje velike stajaće vojske ( „Law for the reconstruction of the national defense forces“ ). Nemanje velike,dobro organizovane i opremljene vojske bila je jedna od brojnih obaveza Nemačke nakon Drugog svetskog rata. Nemačkoj je bilo dozvoljeno da ima malu, defanzivno orjentisanu vojsku (Reichswehr) koja je brojala oko 120000 pripadnika (računajući sve rodove vojske). Transformacijom Reichswehr-a u Wehrmacht drastično je povećan broj pripadnika, njihova opremljenost i organizovanost. Sa tehničko-tehnološkim napretkom određeni rodovi vojske ili njeni delovi dobili su na posebnom značaju. Tu se pre svega misli na podmorničke snage (tzv. Vučiji čopori) , ratno vazduhoplovstvo, oklopno-mehanizovane jedinice, specijalne male borbene timove (tzv komandosi) i timovi borbenih ronilaca ( tzv kampfschwimmer). Upotreba ovih snaga u taktici ratovanja poznatijoj kao „Blitzkrieg“ zahtevala je brzinu, sinhronizaciju i preciznost. Tu na scenu nastupaju vojni časovnici, pravljeni da zadovolje najstrožije kriterijume po pitanju izdržljivosti, tačnosti, robusnosti. Ovi satovi su masovno pravljeni za sve veće armije koje su učestvovale u Drugom svetskom ratu. Upravo u tom periodu su stvoreni prvi ronilački satovi i usavršeni pilotski satovi ( i jedni i drugi danas imaju velik broj poklonika) . Dakle dok se svet spremao i opremao za pakao, časovničarsku industriju je čekao posao veka.

Nemačka

Nemačka vlada je za potrebe svoje vojske naručila veliku količinu satova od švajcarskih i nemačkih proizvođača. U pitanju su satovi koji su najčešće imali čelične ušrafljujuće poklopce, otpornost na udarce, vodootpornost i kućišta koja su najčešće bila niklovana. Treba reći da su za razliku od švajcarskih satova, nemački satovi uglavnom imali poklopce kućišta koji se nisu zavrtali, tzv „snap-on case back“ . Prečnik satova je bio oko 34 mm, takođe kazaljke i brojevi na brojčaniku su premazani radijumom. Mnogi satovi Vermahta (Wehrmacht) su karakteristični po oznakama koje se nalaze na poklopcu kućišta. Oznaka D se najčešće može sresti na poklopcu kućišta satova pravljenih za Vermaht. D je skraćenica od od Dienstuhr što znači „službeni sat” (service watch). Druga najčešća oznaka je H koja se odnosi na Heer, što znači vojska( misli se na kopnenu vojsku ne i na vazduhoplovne i pomorske snage). Dakle oznaka DH-Dienstuhr Heer, koja se najčešće sreće, znači službeni sat kopnene vojske.
Pregled oznaka koje se mogu naći na satovima pravljenim za Vermaht:
DH- Dienstuhr Heer-službeni sat kopnene vojske
D-Dienstuhr Luftwaffe-službeni sat vazdušnih snaga
RLM-Reichsluftfahrtministerium-službeni sat ministarstva vojnog vazduhoplovstva
KM-Kriegsmarine-sat pomorskih snaga

Slika (A) kućište sa nemačkim oznakama


Bitno je napomenuti da su navedene oznake imali samo satovi koji su uvoženi, uglavnom iz Švajcarske, dok nemački satovi nisu koristili navedene oznake. Razlog zašto su švajcarski satovi imali te oznake je da bi se lakše pratila uvozna i ugovorna dokumentacija tj sprečile bilo kakve zloupotrebe. Nemački proizvođači nisu koristili te oznake jer su bili strogo kontrolisani od strane nemačke vlade (policije, Gestapoa ). Kako se rat bližio kraju oznake su usled opšteg rasula i dezorganizacije često izostavljane, tako da postoji ogroman broj satova kojima je teško ili nemoguće ući u trag. S obzirom da je sat bio i deo opreme vojnika (da ne bude zabune nije svaki nemački vojnik nosio službeni vojni sat) svaki sat je imao svoju knjižicu. Serijski broj sata, koji se nalazio na poklopcu kućišta, morao se poklapati sa brojem u knjižici. Na primer pilotima Luftwaffe su pre svakog leta izdavani službeni satovi koji su morali biti vraćeni po povratku sa misije. Satovi su bili suviše vredni da bi se koristili za svakodnevno nošenje. Logistička jedinica koja izdavala satove bila je zadužena za njihovo održavanje, servisiranje i podešavanje. Isto tako svaki je vojnik pri razduživanju morao vratiti službeni sat, koji je s obzirom na ogromne potrebe Vermahta, reizdavan.

Slika (B ,C ) nemačkih pilota kako podešavaju sat neposredno pre leta, slika nemačkog pilota sa Laco satom


Isto tako da bi se zadovoljile narastajuće potrebe kopnene vojske (Heer), vojne avijacije (Luftwaffe) i mornarice (Kriegsmarine) u periodu pre Drugog svetskog rata često se dešavalo da se džepni satovi pretvaraju u ručne satove tako što bi se pridodale (navarile) ušice kaiša. Takvi satovi su bili znatno veći od standardnih službenih satova.
U satove koji su proizvodili švajcarski proizvođači za potrebe Vermahta, ugrađivano je nekoliko mehanizama. Mehanizam koji je najčešće ugrađivan nosio je oznaku AS1130. Taj veoma kvalitetan mehanizam ugrađivan je i u civilne satove po završetku rata.

Slika (D) mehanizma AS1130


Nepotpun spisak švajcarskih i nemačkih proizvođača satova koji su radili za nemačku vojsku :
Arsa, Büren, BWC, Choisi, Civitas, Edo, Freco, Gala, Glycine, Grana, Helbro, Helios, Helma, Helvetia, Longines, Mimo, Minerva, Moeris, Moser, Mulco, Nisus, Phenix, Record, Recta, Revue, Stabila, Titus, Zenith, General Watch&Co, Grana, Hado, Förster Pforzheim, Gustonia, Flora, Acacia, Bulla, Era, Onda, Onsa, Alpina, Siegerin, Pronto, Monitor, Stowa, Tritona, Wagner, Aeschbach, Para, Berg, Nila, Omega, Natalia, Wempe, Geering, Bidlingmaier, Speck, Vogele, Wiemer, Tutima, Hanhart, Zentra, Selza, Aristo, Lemania, Titus, Breitling, IWC, Roamer, Rellum

Delimičan prikaz satova pravljenih za nemačke oružane snage u Drugom svetskom ratu

Dogma (švajcarski sat pravljen za Wehrmacht)
Grupa slika N1

-kućište: hromirano ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; mehanizam: AS 1130, balansni točak ima zaštitu od udara (shock-proof) ; kazaljke i markeri svetle u mraku ; staklo : plastično
-prečnik kućišta sa krunicom:36,5 mm ; prečnik kućišta bez krunice: 34 mm ; prečnik brojčanika: 29 mm ; debljina: 11,5 mm ; razmak između ušica kaiša: 18 mm

Doxa (švajcarski sat pravljen za Luftwaffe, džepni sat prepravljen u ručni, današnja cena oko 700 $)
Grupa slika N2

-kućište: hromirano ; kazaljke i markeri svetle u mraku ; staklo: plastično
-prečnik kućišta sa krunicom: 51 mm ; prečnik kućišta bez krunice: 47 mm ; prečnik brojčanika: 41,5 mm; debljina: 10 mm ; širina ušica kaiša: 22 mm

[skydrummer]

Helma (švajcarki sat pravljen za Wehrmacht)
Grupa slika N3

-kućište: hromirano ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; mehanizam : AS 1130 sa 15 rubina, balansni točak ima zaštitu od udara ; kazaljke i markeri svetle u mraku
-prečnik kućišta sa krunicom : 36,5 mm ; prečnik kućišta bez krunice : 33 mm ; prečnik brojčanika : 29 mm ; debljina :11 mm ; širina ušica kaiša : 18 mm

Invicta (švajcarski sat pravljen za Luftwaffe, sat je iz džepnog prepravljen u ručni, današnja cena oko 700 $)
Grupa slika N4

- kućište : hromirano ; mehanizam sa 15 rubina ; staklo: plastično ; kazaljke i markeri svetle u mraku
- prečnik kućišta sa krunicom :52 mm ; prečnik kućišta bez krunice : 49 mm ; prečnik brojčanika : 42 mm ; debljina : 10 mm ; širina ušica kaiša : 22 mm

Moeris ( švajcarski sat pravljen za Kriegsmarine, sat je iz džepnog prerađen u ručni, današnja cena oko 600 $)
Grupa slika N5

-kućište : srebro (0.900 / 84) ; mehanizam : 17 B sa 15 rubina ; staklo : plastično
- prečnik kućišta sa krunicom :49 mm ; prečnik kućišta bez krunice : 46 mm ; prečnik brojčanika : 39 mm ; debljina : 10 mm ; širina ušica kaiša : 22 mm

Phenix ( švajcarski sat pravljen za Wehrmacht )
Grupa slika N6

-mehanizam : AS 1130 sa 15 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujuć, nerđajući čelik ; staklo : plastično ; kazaljke i markeri svetle u mraku
-- prečnik kućišta sa krunicom : 35,5 mm ; prečnik kućišta bez krunice : 33 mm ; prečnik brojčanika :29 mm ; debljina : 10 mm ; širina ušica kaiša : 18 mm

Longines ( švajcarski sat pravljen za Luftwaffe, današnja cena oko 700 $)
Grupa slika N7

-kućište : nerđajući čelik ; mehanizam : 10.68 Z , balansni točak ima zaštitu od udara ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku
-prečnik kućišta sa krunicom : 35 mm ; prečnik kućišta bez krunice : 32,5 mm ; prečnik brojčanika : 27 mm ; debljina : 10 mm ; širina ušica kaiša : 17 mm

Tritona ( švajcarski sat pravljen za žene u nemačkoj vojsci )
Grupa slika N8

-kućište : nerđajući čelik ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; balansni točak ima zaštitu od udara ; staklo : plastično

[skydrummer]

Longines ( švajcarski sat pravljen za Wehrmacht, današnja cena oko 1500 $ )
Grupa slika N9

-kućište : hromirano ; mehanizam : sa 15 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku
-dimenzije sata: 40 x32 ; prečnik brojčanika : 29 mm ; debljina sata : 11 mm

Laco, aviator ( švajcarski sat pravljen za Luftwaffe, današnja cena oko 7000 $ )
Grupa slika N10


-mehanizam : postoji mogućnost zaustavljanja sekundare, 22 rubina, balansni točak ima zaštitu od udara; staklo : plastično ; kazaljke i markeri svetle u mraku ; krunica nije orginalna-treba da bude trouglasta tzv dijamantskog oblika
-prečnik sata sa krunicom : 60 mm ; prečnik sata bez krunice : 55 mm ; debljina : 21 mm ; širina ušica kaiša : 26 mm

Tissot ( švajcarski sat pravljen za Luftwaffe, današnja cena oko 300 $ )
Grupa slika N11


-kućište : hromirano ; mehanizam : 27 ; poklopac kućišta : nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku ; staklo : plastično
-prečnik sata sa krunicom : 35 mm ; prečnik sata bez krunice : 33,5 mm ; prečnik brojčanika 30,5 mm ; debljina : 8,5 mm ; širina ušica kaiša : 18 mm

Wagner ( nemački sat pravljen za Wehrmacht, današnja cena oko 650 $ )
Grupa slika N12

-kućište : hromirano ; mehanizam : PUW 581, 15 rubina ; poklopac kućišta : nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku
-prečnik kućišta : 35 mm

Silvana ( švajcarski sat pravljen za Wehrmacht,današnja cena oko 400 $ )
Grupa slika N13

-kućište : hromirano ; mehanizam sa 15 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; kazaljke i merkeri svetle u mraku

Arsa ( švajcarski sat pravljen za Wehrmacht, džepni sat pretvoren u ručni, današnja cena oko 700 $ )
Grupa slika N14

-kućište : srebro (0,800) , sa dva poklopca (jedan štiti od prašine ,drugi od vlage) ; staklo : plastično
-prečnik sata sa krunicom : 50 mm ; prečnik sata bez krunice : 47 mm ; prečnik brojčanika : 42 mm ;debljina : 11 mm ; širina ušica kaiša : 22 mm

Grana (švajcarski sat pravljen za Wehrmacht, današnja cena oko 700 $ )
Grupa slika N15

-kućište : hromirano ; mehanizam : KF 321 sa 5 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku
- prečnik sata : 34 mm

Leonidas ( švajcarski sat pravljen za Wehrmacht, današnja cena oko 375 $ )
Grupa slika N16

-kućište : hromirano ; mehanizam : AS 1130 , 15 rubina ; poklopac kućišta : nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku
-prečnik sata : 36 mm

[skydrummer]

Britanija

Početkom Drugog svetskog rata britanska vlada (ministarstvo rata) sklopilo je ugovore sa 17 švajcarskih proizvođača satova sa ciljem da svoje oružane snage snabde kvalitetnim, preciznim i robusnim satovima. Satovima koji su stizali prvih godina rata nosili su oznaku ATP. Postoje dva tumačenja ove oznake.Po jednom ATP je akronim od Army Trade Pattern, po drugom skraćenica od Army Timepiece (WW2). U oba slučaja svodi se na isto-službeni vojni sat britanske vojske iz WW2. Satovi sa oznakom ATP su uglavnom imali mehanizme sa 15 rubina , srebrne ili bele brojčanike i kazaljke koje svetle u mraku. Nakon nekoliko godina rata u britansku vojsku počeli su da pristižu satovi koji su na poklopcu kućišta imali oznaku WWW, što je akronim od waterproof wrist watch. Proizvođači koji su isporučivali ove satove su Buren, Vartex, Timor, Record, Omega, Lemania, Longines, IWC, Grana, Eterna,Cyma i Jeager LeCoultre. Strelica na poklopcu kućišta i brojčaniku označava da je u pitanju državno vlasništvo

Slika (E) britanskih pilota kako podešavaju satove neposredno pre leta


Na poklopcu kućišta mnogih satova pravljenih za potrebe britanske vojske tokom Drugog svetskog rata nalazi se utisnut natpis Bravingtons. Bravington nije proizvođač satova nego londonski juvelir preko koga su nabavljani satovi,dakle posrednik.

Slika (F,G) Bravington plakata i poklopca kućišta

Takođe treba reći da su u upotrebi bili i satovi sa oznakom GSTP što je skraćenica od “ General Service Timepiece“ ili službeni sat.

Delimičan prikaz satova pravljenih za britanske oružane snage u Drugom svetskom ratu

ATP satovi ( ovde je prikazan veći deo satova koji su nosili oznaku ATP )

Cortbert ATP, prečnik 31 mm
Grupa slika B1


Cyma ATP , prečnik 29 mm
Grupa slika B2


Ebel ATP, prečnik 32 mm
Grupa slika B3


Enicar ATP, prečnik 31 mm
Grupa slika B4


Grana ATP , prečnik 32 mm
Grupa slika B5


Lemania ATP , prečnik 31 mm
Grupa slika B6

[skydrummer]

Leonidas ATP , prečnik 31 mm
Grupa slika B7



Moeris ATP, prečnik 33 mm
Grupa slika B8



Record ATP, prečnik 32 mm
Grupa slika B9


Rotary ATP, prečnik 33mm
Grupa slika B10



Timor ATP, prečnik 31 mm
Grupa slika B11


Unitas ATP , prečnik 33 mm
Grupa slika B12

[skydrummer]

WWW satovi (prikazano je samo nekoliko modela)

Buren ( švajcarski sat pravljen za britansku vojsku, današnja cena oko 600 $)
Grupa slika B13

-kućište: hromirano ; mehanizam sa 15 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujući , nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku
-prečnik kućišta : 36 mm

Cyma (švajcarski sat pravljen za britansku vojsku)
Grupa slika B14

-mehanizam sa 15 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku

Cyma ( švajcarski sat pravljen za britansku vojsku, današnja cena oko 800 $ )
Grupa slika B15

-kućište : hromirano ; mehanizam sa 15 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik, kazaljke svetle u mraku
-prečnik kućišta : 38 mm

IWC Mark X Flieger ( švajcarski sat pravljen za RAF, današnja cena oko 6000 funti )
Grupa slika B16

-kućište : nerđajući čelik ; mehanizam : IWC cal .83 ; poklopac kućišta :ušrafljujući, nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku
-prečnik kućišta : 35 mm

Omega ( švajcarski sat pravljen za britansku vojsku, današnja cena oko 1500 $ )
Grupa slika B17

-kućište : nerđajući čelik ; mehanizam : 30 T2 ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku

Record (švajcarski sat pravljen za britansku vojsku, današnja cena oko 600 $ )
Grupa slika B18

-kućište : nerđajući čelik ; mehanizam : 022 K ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku
- dimenzije : 34 x 45

[skydrummer]

GSTP satovi ( prikazano je samo nekoliko modela )


Helvetia ( švajcarski sat pravljen za britansku vojsku, sat je iz džepnog prepravljen u ručni, današnja cena oko 700 $ )
Grupa slika B19

-kućište : hromirano ; mehanizam : 32A ; staklo : plastično
- prečnik sata sa krunicom : 59 mm ; prečnik sata bez krunice : 52 mm ; prečnik brojčanika : 47 mm ; debljina : 15 mm ; širina ušica kaiša : 22 mm

Moeris ( švajcarski sat pravljen za britansku vojsku , sat je iz džepnog prerađen u ručni)
Grupa slika B20


-kućište : hromirano ; mehanizam : 19 H sa 15 rubina ; kazaljke i markeri svetle u mraku ; staklo: plastično
-prečnik sata sa krunicom : 57,5 mm ; prečnik sata bez krunice : 51 mm ; prečnik brojčanika : 46 mm ; debljina : 14 mm ; širina ušica kaiša : 22 mm

Doxa (švajcarski sat pravljen za britansku vojsku , sat je iz džepnog prerađen u ručni )
Grupa slika B21

-kućište : hromirano, ima dva poklopca (jedan za zaštitu od prašine a drugi od vlage) ; kazaljke i markeri svetle u mraku
- prečnik sata sa krunicom :59 mm ; prečnik sata bez krunice :52 mm ; prečnik brojčanika : 43 mm ; debljina : 13 mm ; širina ušica kaiša : 22 mm

[skydrummer]

Sjedinjene Američke Države

Američki proizvođači koji su snabdevali američke oružane snage tokom Drugog svetskog rata su Elgin, Bulova, Waltham i Hamilton (Hamilton je i decenijama po završetku rata bio zvanični snabdevač američke vojske). U ranim fazama rata vojsci su izdavani satovi bez oznaka. Hamilton je ugrađivao mehanizam oznake 987A a satovi iz tog perioda nisu bili vodootporni ,s obzirom da su imali tzv snap back case , nego samo otporni na prašinu. Takođe satovi iz tog perioda nisu imali kućišta od nerđajućeg čelika . Godine 1940., The Ordnance Department, što je nešto kao odeljenje za logističku podršku, je objavilo spisak zahteva koje vojni satovi moraju ispuniti. Na priloženoj fotografiji može se videti spisak slovnih oznaka , sastavljen od strane logističkog odeljenja , koje su služile da se predstave neke osnovne tehničke karakteristike vojnih satova satova, kako ručnih tako i džepnih. Ove oznake se nalaze na poklopcu kućišta sata.

Slika (H) sa prikazom slovnih oznaka


Na priloženoj slici može se videti i da satovi koji su proizvedeni pre 1940. nakon servisa moraju biti obeleženi ,dakle retroaktivno, datim oznakama.
Tokom Drugog svetskog rata Hamilton je snabdevao američku vojsku, mornaricu i marince (kao što je već rečeno Hamilton nije bio jedini snabdevač vojnim satovima). Hamilton je takođe određenu količinu satova proizvodio za saveznike tako da su njegovi satovi bili deo opreme kraljevske kanadske avijacije (RCAF-Royal Canadian Air Force). Takođe jedan deo satova je isporučen i u Sovjetski savez.
Američki vojni satovi su imali mogućnost zaustavljanja sekundare, tzv “hack feature“. Kod nekih satova bi se pri zaustavljanju sata,dakle izvlačenju krunice, sekundara vraćala na poziciju broj 12, što je omogućavalo brzu i laku sinhronizaciju satova. Satovi su uglavnom imali pamučne kaiševe maslinasto zelene boje. Svi satovi pravljeni za američku vojsku tokom Drugog svetskog rata pravljeni su prema A-11 propisanom standardu. Elgin,Waltham i Bulova su sve svoje satove proizvedene od 1941 god. proizvodili u skladu sa ovim standardom. Jedino Hamilton nije proizvodio prema ovom standardu ali i Hamilton-ovi satovi su vrlo slični satovima ostalih američkih proizvođača.

Standard A-11 je između ostalog podrazumevao:
• crni brojčanik i bele kazaljke
• mehanizam-ručni navijač sa mogućnošću zaustavljanja sekundare
• satnu skalu od 1 do 12
• skalu za minute i sekunde sa numeričkim oznakama koje počinju od 10 (tj 10,20,30,...,60 )
• kazaljka za sate i minute istog oblika ( ne i veličine) itd

Neki satovi su bili vodootporni a neki samo otporni na prašinu (dustproof) , takođe pojedini modeli su imali i nazubljen (žljebast) prsten oko stakla koji je bio fiksan.
Pojedine norme postavljene A-11 standardom se i danas primenjuju kada su u pitanju službeni satovi američke vojske, kao na primer :satna skala od 1do 12, isti oblik kazaljke za prikaz sati i minuta, dnevno odstupanje od +,- 30 sekundi na dnevnoj temperaturi za mehaničke satove.
Iako su Elgin, Bulova i Waltham proizvodili vojne satove u skladu sa A-11 standardom, postojale su određene, ne toliko bitne, razlike u mehanizmima. Ono što se razlikovalo je broj rubina i prečnik mehanizma. Bilo kako bilo A-11 standard je ispunio svoj osnovni cilj a to je masovna proizvodnja visokokvalitetnih i jeftinih mehanizama.

Delimičan prikaz satova pravljenih za američke oružane snage u Drugom svetskom ratu

Elgin ( američki sat pravljen za američko ratno vazduhoplovstvo, današnja cena oko 1000 $ )
Tokom 19. veka američke časovničarske kompanije su često nazivale svoje najbolje mehanizme po imenima ljudi koji su osnivači kompanije ili su bitni investitori. Benjamin W. Raymond, bivši gradonačelik Čikaga, je sakupio tim investitora i osnovao (finansirao) kompaniju pod nazivom National Watch Company, kasnije poznatu kao Elgin National Watch Company ili Elgin.
Grupa slika A1

-kućište:hromirano ; mehanizam : AN 5740 B.W. ; poklopac kućišta : hromiran
-GCT - znači Greenwich Central Time, proizvođen je u prve dve godine rata

Elgin (američki sat pravljen za američku vojsku, današnja cena oko 1000 $)
Grupa slika A2

-kućište : nerđajući čelik ; mehanizam : 532 8 / 0 sa 15 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik
-dimenzije 36 x 30 mm

Hamilton ( američki sat pravljen za američku vojsku )
Grupa slika A3

-kućište : hromirano ; mehanizam : 987 A sa 17 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujuči, nerđajući čelik

[skydrummer]

Elgin ( američki sat pravljen za američku vojsku, današnja cena oko 400 $ )
Grupa slika A4

-kućište : nerđajući čelik ; mehanizam : 580, 7 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik
-dimenzije : 31,8 x 39,6 mm

Hamilton USN BuShips canteen (američki sat pravljen za američku mornaricu – borbene ronioce, jedan od prvih ronilačkih satova ikada napravljenih )
Grupa slika A5

-kućište : hromirano ; mehanizam : 987 S sa 17 rubina i mogućnošću zustavljanja sekundare ; poklopac kućišta : ušrafljujući čelik ; kazaljke i markeri svetle u mraku ; staklo : plastično ; ušrafljujući poklopac preko krunice zarad vodootpornosti
- dimenzije 31,26 x 38,5 mm

Elgin ( američki sat pravljen za američku vojsku, današnja cena oko 400 $ )
Grupa slika A6

-kućište : hromirano ; mehanizam : 554 sa 17 rubina bez mogućnosti zaustavljanja sekundare ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; kazaljke svetle u mraku
- dimenzije : 31 x 38,6 mm

Waltham ( američki sat pravljen za američku vojsku, današnja cena oko 400 $ )
Grupa slika A7

-kućište : hromirano ; mehanizam : 6 / 0 -B sa 17 rubina ; poklopac kućišta : ušrafljujući, nerđajući čelik ; kazaljke svetle u mraku
-dimenzije : 30,5 x 38, 2 mm

Waltham (američki sat pravljen za američku vojsku, danačnja cena oko 400 $ )
Grupa slika A8

-kućište : hromirano ; mehanizam : 6 / 0 - B ,17 rubina ; poklopac kućišta : nerđajući čelik ; kazaljke svetle u mraku
-dimenzije 31,2 x 39 mm

Bulova- tipičan izgled sata pravljenog po A-11 standardu ( američki sat pravljen za američku vojsku )
Grupa slika A9

-kućište : hromirano ; mehanizam : 10 NCH sa 15 rubina ; poklopac kućišta :ušrafljujući, nerđajući čelik, alat za otvaranje sata je Elginov ali odgovara i Bulovinim kućištima

Waltham ( američki sat koji je slat Rusima, kao pomoć u Drugom svetskom ratu, u okviru programa „lend and lease“ )
Grupa slika A10

[skydrummer]

Dakle da sumiram, postoji nekoliko opštih karakteristika vojnih satova iz Drugog svetskog rata a to su :

• crni brojčanik ( najčešće) mada je bilo i satova sa belim brojčanikom npr svi britanski sa oznakom ATP
• kazaljke i markeri koji svetle u mraku
• izdržljivi i tačni mehanizmi, napravljeni tako da zadovolje vojne zahteve
• prečnik satova se najčešće kretao od 33 do 36 mm, bilo je i manjih satova a izuzetak su i neki pilotski modeli i ručni satovi koji su navarivanjem ušica kaiša prerađeni u ručne, njihov prečnik je bio preko 50 mm
• satovi su imali kaiševe napravljene ili od kože ili od pamuka
• dosta modela je imalo mogućnost zaustavljanja sekundare, naročito američki satovi koji su morali zadovoljiti A-11 standard
• satovi su najčešće imali satnu skalu od 1 do 12 ispisanu arapskim brojevima
• osovinice kaiša su najčešće bile fiksirane tj sa ušicama kaiša čine celinu
• stakla su izrađena od plastike
• u većini slučajeva sekundara je imala svoj podbrojčanik

Postoji nekoliko problema sa kojima se susreću kolekcionari satova iz Drugog svetskog rata.
• Samo za potrebe nemačke vojske satove je proizvodilo preko 70 proizvođača tako da je to već dovoljan razlog za stvaranje konfuzije, pri čemu su mnogi švajcarki proizvođači proizvodili satove za obe zaraćene strane.
• Nakon rata sa mnogih nemačkih satova su obrisane oznake sa poklopca kućišta kako bi se sakrilo nacističko poreklo sata.
• Prema podacima do kojih sam ja došao ( i to na više mesta ) postojala je neka vrsta dogovora između proizvođača satova i vlada zemalja za čije armije su satovi pravljeni. Taj sporazum je podrazumevao isporuku velike količine satova, koji bi zadovoljavali standarde nametnute od strane vojske, po relativno povoljnim cenama. Sa druge strane vlade su se obavezale (tj njihove armije ) da će po završetku rata ti isti satovi nakon razduživanja vojnika biti uništeni. Zašto ? Zato što ako bi se dozvolilo da tolika količina satova uđe među građanstvo to bi dovelo do pada potražnje usled ogromne ponude vrhunskih satova. Samim tim pala bi proizvodnja i verovatno bi došlo do bankrota mnogih proizvođača. To je jedan od razloga zašto su ti satovi danas relativno retki iako su proizvođeni u velikim količinama. Uglavnom su preživeli satovi koje su vojnici prošvercovali prijavljujući ih kao izgubljene, oštećene itd. Takođe preživeo je i deo satova koje su nosili oficiri jer su njima ti satovi bili potrebni za obavljanje dužnosti i u mirnodopskim uslovima.
• Nije svaki vojnik u ratu dužio sat. Službene vojne satove nosili su oni kojima su ti satovi pripadali kao deo opreme. Međutim neki vojnici kojima nije pripadao službeni sat nosili su svoje privatne satove koji se danas često mogu naći na aukcijama ili u oglasima gde se nude kao vojni satovi iz Drugog svetskog rata.Takvi satovi, iako su neki od njih sigurno vredni primerci, nisu službeni vojni satovi i nemaju ništa zajedničko sa njima, međutim umeju da unesu dodatnu pometnju. Često da bi se utvrdilo godište, poreklo ili orginalnost nekog sata, dovoljno je otvoriti poklopac kućišta i pogledati mehanizam. Međutim na primer mehanizam AS1130 koji je često ugrađivan u nemačke vojne satove, posle rata je godinama ugrađivan u civilne satove tako da to nije uvek garancija porekla i godišta sata.

Postoji jedna interesantna i nažalost tužna priča koja se odnosi na vojne satove iz Drugog svetskog rata i njihovu luminaciju. Za osvetljenje ( luminaciju ) kazaljki i markera brojčanika najčešće se koristio radijum. Radijum je radioaktivan element samim tim i kancerogen. Za nanošenje radijuma na kazaljke i brojčanike bile su po pravilu angažovane žene i to često one koje su radile u industriji igračaka gde im je posao bio bojenje igračaka. Dakle taj posao nanošenja radijuma je tretiran kao ženski posao. Međutim suština problema je u tome što pri rukovanju radijumom nije poštovan minimum bezbednosnih mera. Najblaže rečeno vladao je javašluk. Da li je to zbog neznanja ili nemara to je već drugo pitanje. Žene su radijum nanosile četkicom čiji vrh su često lizale kako bi vrh četkice bio što tanji i samim tim nanošenje radijuma preciznije. Naravno tako je unošen radijum u organizam. Zatim dešavalo se da žene farbaju nokte ili čak zube zbog tog „interesantnog“ efekta sijanja u mraku. Radijum je u organizam dospevao na dva načina, gutanjem i udisanjem. Između ova dva zla gutanje je bilo manje jer bi u tom slučaju radijum kroz probavni trakt brže izlazio iz organizma ( to ne znači da nije bilo nikakvih posledica). Međutim udisanjem radijumova prašina bi se trajno taložila u plućima, dugoročno izazivajući kancer. Mnoge žene koje su radile ovaj posao su umrle od različitih oblika kancera, neke verovatno nisu ni doživele da vide kraj rata. To su tihe žrtve Drugog svetskog rata.

Par napomena.
• Sve fotografije su preuzete.
• Prikazane cene su okvirne i mogu da variraju ( formiranje cena samo po sebi zavisi od velikog broja faktora ).
• Neki prikazani satovi su restaurirani (brojčanici, kazaljke ) , takvih posebno ima kod prikaza satova pravljenih za nemačku vojsku. Dakle ne radi se o replikama nego restauriranim satovima.



KRAJ